Ένα από τα λανθάνοντα βιβλία της Λεσβιακής Γραμματείας ήταν το Ιστορία και τοπογραφία της νήσου Λέσβου του Εμμανουήλ Μουχτούρη. Ο Μουχτούρης ήταν δάσκαλος και το βιβλίο του έχει δομή για σχολική χρήση. Με τον εντοπισμό του παρουσιάζουμε τα αντίστοιχα στοιχεία για τη Γέρα και τα χωριά της . Τα χωριά του νησιού παρουσιάζονται ανά γεωγραφική ενότητα.
Πόλεις κώμαι και χωρία της Ν. Υποχερσονήσου.
«1.Κατά τα παράλια του κόλπου της Ιεράς εκ Ν. προς Β. Πέραμα, Ντίπι. Δυτικότερα τούτων τα χωρία της Ιεράς, Σκόπελος, Μισαγρός, Παππάδος, Άγιος Ιωάννης, Πλακάδος, Παλαιόκηπος».
Οι πληροφορίες που μας δίνει είναι λιγοστές.
Ν. υποχερσόνησος.
«Προς Δ. Του κόλπου της Ιεράς εκτείνεται ωραία πεδιάς κατάφυτος εξ ελαιών και άλλων οπωροφόρων δένδρων, εν η ευρίσκονται τα χωρία της Ιεράς, των οποίων τα μεγαλύτερα είναι Σκόπελος (ίσως διά την παρ’ αυτώ σκοπιάν), κωμόπολις έχουσα άφθονα ύδατα και ελαιοτριβείον δι’ ατμομηχανής, Παππάδος, εις ωραίαν θέσιν, Μισαγρός, Πλακάδος και Παλαιόκηπος. Παρά το επίνειον τούτων, Πέραμα καλούμενον, ιδρύθη προ ολίγου μέγα ελαιοτριβείον δι’ ατμομηχανής».
Στο τέλος του βιβλίου του δημοσιεύει Πίνακες ανά επαρχία όπου καταγράφονται οι κοινότητες, η απόστασή τους από τη Μυτιλήνη σε ώρες, καταγράφει χωριστά τον αριθμό των χριστιανικών και οθωμανικών σπιτιών, τα σχολεία και τον τύπο τους, καθώς και τις εκκλησίες.
Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα:
Για τις δευτερεύουσες πόλεις αναφέρει ότι «τινών δε είναι μεν γνωστά τα ονόματα, άγνωστος όμως η θέσις αυτών». Αυτές που είναι στα γεωγραφικά όρια της Γέρας είναι οι:
Μέταον, εκτίσθη κατά τον Ελλάνικον υπό του Τυρρηνού Μέτα.
Ιερά, ίσως προς βορράν του Περάματος• κατεστράφη προ του Πλινίου.
Κύλλαιον, ιερόν μάλλον ή πόλις.
Για τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του νησιού διαβάζουμε ότι «Πεδιάδας δε εκτεταμένας έχει δύο μόνας, την της Καλλονής, και την της Ιεράς», από τα ποτάμια «ο Ευεργέτουλας πηγάζων από του Ολύμπου και εκβάλλων εις τον κόπλον της Ιεράς και ο της Λαρίσσης από του Ομωνύμου όρους και εκβάλλων εις τον αυτόν κόλπον». Στους κόλπους αναφέρει τις διαστάσεις τους, σε μίλια, στοιχείο που δεν έχουμε συναντήσεις σε καταγραφή άλλου συγγραφέα: «ο δε της Ιεράς μήκος 8 και πλάτος 4». Στα χαρακτηριστικά του συμπληρώνει ότι «ο δε της Ιεράς έχει θέαν λαμπράν, ομοιάζει μάλλον με εκτεταμένην λίμνην και δύναται να χωρέσει ολοκλήρους στόλους. Εξ αυτού εξάγονται αι περίφημοι καλόγνωμαι (είδος οστρακοδέρμων)». Τέλος καταγράφει δύο θέσεις ελλιμενισμού, αυτές «των Μυρσινιών και τον των Λουτρών εντός του κόλπου της Ιεράς».
--------------------------------------
1. Ο εντοπισμός οφείλεται στον συγγραφέα, συνάδελφο και φίλο Αριστείδη Κυριαζή. Τον ευχαριστώ θερμά για την παραχώρηση των σχετικών σελίδων για τη Γέρα.