Η Συναισθηματική Νοημοσύνη και Τρόποι ανάπτυξής της στα παιδιά (2)

Συζητήσεις σχετικές με θέματα εκπαίδευσης.
Απάντηση
Κατερίνα Κατσαράκη
Επισκέπτης
Δημοσιεύσεις: 6
Εγγραφή: Τετ Μάιος 30, 2012 5:09 pm

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη και Τρόποι ανάπτυξής της στα παιδιά (2)

Δημοσίευση από Κατερίνα Κατσαράκη »

Τα επιστημονικά ευρήματα που θα παρατεθούν για την τεκμηρίωση της αναγκαιότητας ανάπτυξης της Συναισθηματικής και Κοινωνικής Νοημοσύνης στα παιδιά σχολικής ηλικίας, σχετίζονται με την ψυχική υγεία, αυτοαντίληψη- αυτορρύθμιση, κοινωνικοποίηση και υγιείς σχέσεις και, τέλος, τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των μαθητών.
Ως ψυχική υγεία, ο ΠΟΥ αναφέρει την κατάσταση στην οποία «το άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του, είναι ικανό να αντιμετωπίζει τις συνήθεις στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής, να εργάζεται παραγωγικά και αποδοτικά και να συνεισφέρει στην κοινωνία όπου ζει» (Levin et al., 2010, στο Κουρμούση, ό.π.: 25). Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, παρατηρούνται περισσότερα φαινόμενα προβληματικής συμπεριφοράς των παιδιών και συναισθηματικών διαταραχών. Συγκεκριμένα, αναφέρονται η απομόνωση και τα κοινωνικά προβλήματα, το άγχος και η κατάθλιψη των μαθητών, προβλήματα συγκέντρωσης προσοχής ακόμη και εγκληματικότητα και επιθετικότητα (Goleman, 2011: 346). Ακόμη, η αποφυγή εργασίας, η υπερεξάρτηση από τον εκπαιδευτικό, η ανυπακοή, η νευρικότητα, εμφανίζονται συχνά (Πούλου, 2008: 99). Στον αντίποδα των προβλημάτων βρίσκεται η κοινωνική και συναισθηματική αγωγή, η οποία, μεταγγίζοντας τις προαναφερόμενες δεξιότητες στα παιδιά, εξασφαλίζει την ψυχική ανθεκτικότητά τους σε αντίξοες συνθήκες και την οικοδόμηση συναισθημάτων θετικών για τη ζωή. Τα παιδιά που εμφανίζουν ψυχική ανθεκτικότητα σε δύσκολες καταστάσεις, διακρίνονται από κοινωνικότητα, καλή αυτοαντίληψη, αυτοέλεγχο και διατηρούν καλή σχέση με κάποιον «σημαντικό άλλο» (Masten, 2007b; Wright & Masten, 2005, στο Χατζηχρήστου, ό.π.: 44).
Απαραίτητη κρίνεται η εξάσκηση στις συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες, επειδή προάγει την αυτοαντίληψη-αυτοεκτίμηση και την αυτορρύθμιση των παιδιών. Και τούτο, διότι αποτελούν συστατικά στοιχεία της Συναισθηματικής Νοημοσύνης. Πιο συγκεκριμένα, η αυτοαντίληψη αποτελεί το είδος της αξιολόγησης που κάνει το άτομο για τον εαυτό του και εκφράζει την αποδοκιμασία ή την επιδοκιμασία του για εκείνο (Lopez, 1972, στο Χατζηχρήστου, 2008: 7). Η αυτοεκτίμηση, εκτιμά όλες τις προσωπικές διαστάσεις σε σχέση με τις αξίες του ατόμου (Χατζηχρήστου, ό.π.: 8). Τα παιδιά, στην αρχή της σχολικής ηλικίας, επικεντρώνονται σε γενικά χαρακτηριστικά τους και συναισθηματικές καταστάσεις και παρατηρείται μείωση της θετικής εικόνας που είχαν για τον εαυτό τους σε προηγούμενα στάδια (Χατζηχρήστου, ό.π.: 13). Είναι επομένως, πολύ σημαντικό ο εκπαιδευτικός, να τα βοηθήσει, μέσω της ανάπτυξης της αυτεπίγνωσής τους (διάσταση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης), να οικοδομήσουν αυτοεκτίμησή, αφού συνιστά «το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπινου ψυχισμού» (Turner, 1993, στο Κουρμούση, ό.π.: 40).
Η αυτορρύθμιση (ακόμη μια πτυχή της Συναισθηματικής Νοημοσύνης), «αναφέρεται στις δεξιότητες που αναπτύσσει το άτομο προκειμένου να ελέγχει και να κατευθύνει τη συναισθηματική του έκφραση, να οργανώνει τη συμπεριφορά του σε έντονες συναισθηματικές καταστάσεις και να καθοδηγείται από τις συναισθηματικές του εμπειρίες» (Χατζηχρήστου, ό.π.: 14). Οι δεξιότητες αυτές αναπτύσσονται από την προσχολική ηλικία και στη μέση παιδική ηλικία, λαμβάνουν τη μορφή της απόκρυψης των συναισθημάτων και δυσκολίας έκφρασης των αρνητικών (Χατζηχρήστου, ό.π.: 14-15). Τα παιδιά μαθαίνουν σταδιακά να ελέγχουν τα συναισθήματά τους (Θεοδοσάκης, ό.π.: 10). Η εκπαίδευση στις κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες οδηγεί στην καλύτερη αυτό-διαχείριση, υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, μείωση προβλημάτων συμπεριφοράς και διαταραχών (Greenberg, Weissberg, O’Brien, Zins, Fredericks, Resnik & Elias, 2003; Mylonakou-Keke, 2012, στο Babalis, Tsoli, Artikis, Mylonakou & Xanthakou, ό.π.: 55).
Η δημιουργία γόνιμου εδάφους για την ευδοκιμία των συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, συμβάλλει θετικά στην ομαλή κοινωνικοποίηση των παιδιών και στη δημιουργία υγιών σχέσεων. Η συναισθηματική και κοινωνική αγωγή περιλαμβάνουν δεξιότητες όπως η ενσυναίσθηση, η προαγωγή των φιλικών σχέσεων των παιδιών και η συνεργασία τους σε ομάδες. Η ενσυναίσθηση, ως ικανότητα του να μπαίνει κανείς στη θέση του άλλου, οδηγεί στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων, οι οποίες βοηθούν την αρμονική ένταξη του παιδιού στην κοινωνική ζωή. Η ομάδα των ομηλίκων γίνεται ένα σημαντικό πλαίσιο κοινωνικής ανάπτυξης (Κακαβούλης, 1997: 239, 291). Επιπροσθέτως, η ύπαρξη φιλίας μεταξύ των παιδιών, συνδέεται με θετική αυτοαντίληψη και καλή κοινωνική, συναισθηματική και σχολική προσαρμογή (Parker & Asher, 1993; Rubin, Bukowski & Parker, 2006; Bukowski & Sippola, 2001; Vandell & Hembree, 1994, στο Χατζηχρήστου, 2011: 27). Δυσκολίες στην κοινωνική ανάπτυξη συνιστούν τροχοπέδη στη διαμόρφωση ουσιαστικών σχέσεων και πρόδρομο ψυχοκοινωνικών και συναισθηματικών προβλημάτων στην ενήλικη ζωή (Bukowski & Sippola, 2001; Rubin, Bukowski & Parker, 2006, στο Χατζηχρήστου, ό.π.: 7). Όταν ο εκπαιδευτικός επικοινωνεί ουσιαστικά με τους μαθητές, εστιάζει στα συναισθήματα και τις συνεργατικές δραστηριότητες, καλλιεργεί την προκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών, δηλαδή εκείνη που επιδεικνύουν προκειμένου να βοηθήσουν ένα άτομο που το έχει ανάγκη (Johnson, Ironsmith, Snow & Poteat, 2000; Klein,Wirth & Linas, 2003, στο Χατζηχρήστου, ό.π.: 17, 19). Τέλος, κατά τη διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων, ο εκπαιδευτικός εξασκεί τους μαθητές στον τομέα της επικοινωνίας, λεκτικής και μη- λεκτικής. Η τελευταία, είναι η διαδικασία στην οποία ένα άτομο επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά κάποιου άλλου, χρησιμοποιώντας τα μη λεκτικά κανάλια (πηγές μετάδοσης πληροφοριών και συναισθημάτων, εκτός του λόγου) (Παπαδάκη- Μιχαηλίδη, 2008: 15), όπου πρέπει τα παιδιά να εκπαιδευτούν, προκειμένου να αποκωδικοποιούν και να στέλνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα μηνύματά τους στους άλλους.
Έχει αποδειχθεί ότι όχι μόνο οι γνώσεις διαμορφώνουν τα συναισθήματα, αλλά και η συναισθηματική κατάσταση επηρεάζει τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των μαθητών και τη διάθεσή τους για απόκτηση γνώσεων (Βρεττός & Λαζαράκου, 2011: 188-189). Ειδικότερα, υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους η καλλιέργεια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης επιδρά στον τομέα αυτό: η διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων και η πρόταξη των θετικών (Pekrun et al., 2004, στο Μπαμπάλης, Τσώλη & Σταύρου, 2013: 207), άτομα με υψηλή Συναισθηματική Νοημοσύνη διατηρούν καλύτερα τις κοινωνικές σχέσεις για την περάτωση εργασιών μέσω της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας (Lopes, Salovey & Straus, 2003, στο Μπαμπάλης, Τσώλη & Σταύρου, ό.π.: 207) και, τέλος, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις οδηγούν στη δόμηση θετικής ταυτότητας και στην ακαδημαϊκή προσαρμογή των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον (Furrer & Skinner, 2003; Bierman, 2004, στο Μπαμπάλης, Τσώλη & Σταύρου, ό.π.: 207). Εξάλλου, η διάχυση της συναισθηματικής αγωγής στο Αναλυτικό Πρόγραμμα μαθημάτων έχει επιδοκιμαστεί από επιστήμονες και εκπαιδευτικούς, εφόσον επιφέρει θετικά μαθησιακά αποτελέσματα (Φραντζή, 2006. Cohen, 1999; Lopes & Salovey, 2004, στο Μπαμπάλης, Τσώλη & Σταύρου, ό.π.: 216).

Αικατερίνη Κατσαράκη, Δασκάλα, ΠΜΣ Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής ΕΚΠΑ
Απάντηση