Η Συναισθηματική Νοημοσύνη και Τρόποι Ανάπτυξής της στα Παιδιά (1)

Συζητήσεις σχετικές με θέματα εκπαίδευσης.
Απάντηση
Κατερίνα Κατσαράκη
Επισκέπτης
Δημοσιεύσεις: 6
Εγγραφή: Τετ Μάιος 30, 2012 5:09 pm

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη και Τρόποι Ανάπτυξής της στα Παιδιά (1)

Δημοσίευση από Κατερίνα Κατσαράκη »

Τα τελευταία έτη γίνεται πολύς λόγος, ανάμεσα σε άλλα, για εκείνο το είδος νοημοσύνης του ανθρώπου, που ονομάζεται «Συναισθηματική» (Emotional Intelligence). H Συναισθηματική Νοημοσύνη φαίνεται, σύμφωνα με επιστημονικά ευρήματα, να είναι μια από τις αιτίες της ευτυχίας στην προσωπική μας ζωή αλλά και της επιτυχίας στον επαγγελματικό μας βίο. Παρακάτω θα παρατεθούν σε συνέχειες, δεδομένα για τα συναισθήματα, τη Συναισθηματική και Κοινωνική Νοημοσύνη, τεκμήρια για την αναγκαιότητα της πρώιμης ανάπτυξής τους στα παιδιά, αλλά και τρόποι καλλιέργειας τους από τον εκπαιδευτικό και εν συνεχεία και τους γονείς.
Τα συναισθήματα συνδέονται με τη φυσιολογία, τα κίνητρα και την εμπειρία και προκύπτουν ως αντίδραση σε ένα γεγονός, εσωτερικό ή εξωτερικό, που έχει ιδιαίτερη σημασία, θετική ή αρνητική για ένα άτομο (Salovey & Mayer, 2004, στο Μακρή- Μπότσαρη, 2007: 133). Οι κύριες οικογένειες συναισθημάτων θεωρούνται ως οκτώ και περιλαμβάνουν: το θυμό, τη θλίψη, το φόβο, την απόλαυση, την αγάπη, την έκπληξη, την αποστροφή και τη ντροπή (Goleman, 2011: 423-424).
Η «έδρα των συναισθημάτων», σύμφωνα με τα νευροεπιστημονικά ευρήματα, τοποθετείται στο «συγκινησιακό εγκέφαλο» του ανθρώπου, και, συγκεκριμένα στην «αμυγδαλή», ένα διακριτό σημείο, στο οποίο φθάνουν τα οπτικά σήματα συναισθηματικού περιεχομένου και ενεργοποιούνται τα συγκινησιακά κέντρα (Goleman, 1998: 49). O «κοινωνικός εγκέφαλος», αναφέρεται στους νευρωνικούς μηχανισμούς που οργανώνουν τα συναισθήματά μας για τους άλλους και τις σχέσεις μας, κατά η διάρκεια της αλληλεπίδρασής μας (Goleman, 2012: 23, 115).
Οι παραπάνω έννοιες μας παραπέμπουν στους αλληλοσυνδεόμενους όρους της Συναισθηματικής και Κοινωνικής Νοημοσύνης. Η πρώτη, υπήρχε στην έννοια της Κοινωνικής Νοημοσύνης, ως «η ικανότητα που έχει κανείς να καταλαβαίνει τα υποκείμενα και να χειρίζεται με σοφία τις ανθρώπινες σχέσεις» (Thorndike, 1920, στο Θεοδοσάκης, 2011: 11). Το 1983, παρουσιάστηκε η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του Gardner, στην οποία συμπεριέλαβε την ενδοπροσωπική και διαπροσωπική, ως τις ικανότητες του ατόμου να διακρίνει τα προσωπικά του αισθήματα και να ανταποκρίνεται επιτυχώς στις διαθέσεις των άλλων, αντίστοιχα (Goleman, 2011: 78). Το 1993, οι Mayer & Salovey όρισαν τη Συναισθηματική Νοημοσύνη ως την ικανότητα να κατανοεί και να διακρίνει κανείς τα δικά του συναισθήματα και των άλλων και να τη χρησιμοποιεί στην καθοδήγηση των πράξεών του (στο Θεοδοσάκης, ό.π.: 12). Το 2005, ο Bar-On, την οριοθέτησε ως ένα σύνολο μη γνωστικών δεξιοτήτων που καθορίζουν την ομαλή ανταπόκριση του ατόμου στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του (Babalis, Tsoli, Artikis, Mylonakou & Xanthakou, 2013: 54). Η Saarni, κάνει λόγο για συναισθηματικές δεξιότητες που ακολουθούν αναπτυξιακή πορεία και η καθεμία από αυτές διαδραματίζει ξεχωριστό ρόλο σε διαφορετικές ηλικίες (2011, στο Babalis, Tsoli, Artikis, Mylonakou & Xanthakou, ό.π.: 55). Ωστόσο, η Συναισθηματική Νοημοσύνη έγινε ευρέως γνωστή στο κοινό από τον Goleman (1995), ως «η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα δικά μας συναισθήματα και των άλλων, να δημιουργούμε κίνητρα για τον εαυτό μας και να χειριζόμαστε σωστά τόσο τα συναισθήματα όσο και τις σχέσεις μας» (1999: 443). Οι Mavrovelli, Petrides, Shove & Whitehead (2008), πρότειναν τους όρους «emotional self-efficacy», ως την υποκειμενικότητα της συναισθηματικής εμπειρίας, και, «emotional competence», που παραπέμπει στις ατομικές διαφορές των ανθρώπων αναφορικά με τον τρόπο αποτελεσματικής διαχείρισης συναισθημάτων (στο Babalis, Tsoli, Artikis, Mylonakou & Xanthakou,ό.π.: 55).
Η Κοινωνική Νοημοσύνη, ορίζεται ως «η κοινωνική δεξιότητα του να δρούμε ορθά στις ανθρώπινες σχέσεις» (Goleman, 2012: 25). Περιλαμβάνει την κοινωνική επίγνωση, δηλαδή την αντίληψη των συναισθημάτων του άλλου και την κοινωνική άνεση-ευχέρεια, ως την πραγμάτωση ομαλών αλληλεπιδράσεων (Goleman, ό.π.: 120-121). Μετά τον Thorndike, η κοινωνική νοημοσύνη συμπεριλήφθηκε στο μοντέλο του Guilford (1960), στο οποίο τριάντα από τις εκατόν είκοσι νοητικές ικανότητες συνδέονταν με εκείνη. Άλλα μοντέλα παρουσίασε ο Sternberg (πρακτική νοημοσύνη), αλλά και ο Gardner (Goleman, ό.π.: 442).
Τι χαρακτηρίζει ένα άτομο που διακρίνεται από υψηλή Συναισθηματική και Κοινωνική Νοημοσύνη; Η συναισθηματική και κοινωνική επάρκεια. Η πρώτη, ορίζεται ως η ικανότητα αποτελεσματικής έκφρασης των συναισθημάτων ενός ατόμου, κατά την αλληλεπίδρασή του με τους άλλους (Saarni, 1990, στο Χατζηχρήστου, 2011: 35,) και η δεύτερη, ως η ομαλή κοινωνική συνύπαρξη ενός ατόμου με τους συνομηλίκους του και αντικατοπτρίζει συγκεκριμένες κοινωνικές δεξιότητες, που του επιτρέπουν την επίτευξη κοινωνικών στόχων (Κουρμούση, 2014: 47). Οι βασικές δεξιότητες του συναισθηματικά και κοινωνικά επαρκούς ατόμου, είναι οι εξής (Zins et al, 2004, στο Μακρή-Μπότσαρη, ό.π.: 135-136): αυτοεπίγνωση (αναγνώριση συναισθημάτων), αυτορρύθμιση (επιτυχής διαχείριση αρνητικών συναισθημάτων και συμπεριφορών, πυροδότηση θετικών), αυτοπαρατήρηση συμπεριφοράς (ενεργοποίηση κινήτρων), ενσυναίσθηση (κατανόηση απόψεων και συναισθημάτων των άλλων) και, τέλος, κοινωνικές δεξιότητες για αποτελεσματική διαχείριση σχέσεων (διαχείριση συναισθημάτων, λήψη αποφάσεων και επίλυση προβλημάτων).
Η συναισθηματική και κοινωνική επάρκεια ενός ατόμου και συγκεκριμένα του παιδιού, καλλιεργείται, στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου, μέσω της συναισθηματικής αγωγής. Οι ενήλικες προπονούν τα παιδιά σε κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, σε πέντε στάδια (Gottman, 2010, 2011, στο Χατζηχρήστου, ό.π.: 40-42,): βοήθεια του παιδιού στην κατανόηση και αναγνώριση των συναισθημάτων του, «ενσυναισθητική» ακρόασή του και ανατροφοδότηση, αρωγή στη λεκτική έκφρασή τους, και, τέλος, οριοθέτηση σε ανάρμοστες συμπεριφορές, καθοδήγηση στην εύρεση εναλλακτικών λύσεων και βοήθεια στην επιλογή της κατάλληλης λύσης.

Αικατερίνη Κατσαράκη, Δασκάλα, ΠΜΣ Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής ΕΚΠΑ
Απάντηση